اتن ملي در جامعه ما از اهميت زيادي برخوردار است و در هر منطقه علاقمند زياد دارد. من اين معلومات ناچيز را از راديو و بعضي اشخاص جمع آوري و در اين نوشته جاگزين کرده ام، به اميد اينکه توجه شمايان را جلب کند.
هزاران سال قبل زمانيکه مردمان در مزارع زندگي ميکردند، کوشا بر آن بودند، تا احتياجات اوليه خود را مرفوع سازند. وقتيکه بيکار ميشدند و يا بالاي چيزي مصروف مي بودند با خود زمزمه ميکردند. همين زمزمه ها گام نخستي بود که براي بيت ها و آواز ها برداشته شده، به همينگونه وقتيکه آنها احساس خوشي ميکردند و يا از کار هاي شان راضي ميشدند، دست هاي پر از خوشي را به هم ميزدند، سرهاي خود را حرکات موزون ميدادند و خوشي خود را اظهار ميکردند. همانا اين حرکات گام هاي نخستين در رقص ها بود. همين رقص ها بعداٌ اشکال و انواع گوناگون را گرفت و به هر منطقه متعلق گرديد.
اتن هم از جمله همين رقص ها بود، که ما به آن معرفت داريم و در مناطق مختلف افغانستان اجراء ميشود. تاريخ اتن از دوره کهن آريانا آغاز شده است. مردمان سرزمين آريانا در نشست هاي اجتماعي خود رقص مشترک داشتند، که بنام اتن ياد ميشدند. اتن براي مايان از آنها به ميراث مانده است. اتن انواع گوناگون دارد و به هر منطقه مربوط ميشود. اتن آريايي را از ديدگاه جنسيت به سه کتگوري تقسيم کرده ميتوانيم. انواع اتن آريايي ها عبارت از ۱- اتن زنانه، ۲- اتن مردانه و ۳- اتن مشترک است.
در دوره ويدا اتن پيشرفت نمود، با اتن بيت نواخته شد. در اين دوره اتن با چند هنر ديگر (بيت، صدا و ميوزيک) يکجا تشکيل شد. براي اجراي اتن ميدان هاي وسيع و مرکزي انتخاب ميشد تا افراد مناطق نزديک و دور در آن شرکت نمائيد. در اين ميدان ها بازي کنان، اتن ميکردند و تماشاچيان به تماشا جمع ميشدند.
جوان هاي آريايي موه هاي دراز شانرا به روغن چرب ميکردند، و به کلاه هاي شان گل ها صحرائي ميکوبيدند. گروه گروه به ميدان اتن مي آمدند و حلقات را تشکيل ميکردند، دهل نواخته ميشد و بازي کنان موازي به آن حرکات را اجراء ميکردند. وقتيکه دهل سريع ميشد، حرکات نيز سرعت پيدا ميکرد و تا هنگامي دوام مينمود که گرد هاي پا به آسمان بالا مي شدند و بازي کنان به فت ها خيز ميزدند.
اتن در دوره آريايي ها از طرف شب و روز اجرا ميشد. هنگاميکه اتن از طرف شب اجرا ميشد، در بين حلقه اتن آتش روشن مينمودند و سايه بازي کنان در اطراف ديوار هاي ميدان ظاهر ميشد. همين سايه ها در اتن عظمت عجيبي را بوجود مي آورد، به مردم بسيار دلچسپ بود.
در پهلوي آن که آريايي ها در هنگام خوشي اتن ميکردند، در ميدان هاي جنگ نيز بخاطر بجوش آوردن خون جوانان اتن مينمودند. يک از علت هاي پيروزي اين سر زمين در جنگ ها همين بود. وقتيکه تجاوز گران به اين سرزمين هجوم مي آوردند، دهل ها نواخته ميشد که از آن صدا هاي قهر آور شنيده ميشد، جوانان با شمشير به ميدان جنگ مي آمدند در حلقات ايستاد ميشدند و خود را آماده جنگ ميدانستند.
لحظات تير شد، زمان ها گذشت ولي اتن آريانا هنوز هم در فرهنگ افغان ها بخش عمده را تشکيل ميدهد. اتن ها در اقوام مختلف افغانستان وجود دارد و بيت هاي گوناگون اتن نواخته ميشود. اما بطور مشخص گفته ميتوانيم که اتن در ادبيات شفاهي زبان پشتو بخش عمده را تشکيل ميدهد و همان مطالب ديرينه را حفظ نموده است.
اتن يک رقص ديرينه افغان ها است؛ ابتداء يا سرچشمه آن متعلق به اقوام مشرک پشتون ها ميباشد، و معمولاٌ توسط مرد ها بگونه تشريفاتي اجراء ميشود. بعد ها اين رقص به رقص مسلمانان شهرت يافت، عقيده بر اين بود که اتن نظاميان را قبل از رسيدن به هدف به خداوند (ج) نزديک ميسازد. اين رقص توسط مغل ها بميان آمده بود و افغان ها که در سرحدات و مناطق جنوبي افغانستان وجود دارند، آنرا اجراء ميکردند.
طريقه اجراي اتن:
اتن همرا با يک دهل اجراء ميشود، که ساختمان استوانيي دوسره دارد و داراي پيچيش صداي عميق ميباشد. با اين آله، آلات ديگر نيز ميتواند شامل باشد، مانند تبله ها، رباب ۱۸ تاره، سرني، توله وغيره.
با گذشت قرن ها در تخنيک اتن تغييرات زيادي بوجود آمده است ولي اساس آن تغيير نکرده است. اتن يک رقص مدور است که از دو الي صد نفر در آن اشتراک ميکند و اتنچيان حرکات يک ديگر را به شکل دايره با ضرب دهل تعقيب ميکند. هر قدر که ضرب دهل سريع ميشود، حرکات نيز سرعت ميگيرد.
اتن توسط يک رهنما که اتن را آغاز ميکند، اجراء ميشود. اين شخص از تخنيک هاي مختلف استفاده مي نمائيد، و حرکت آخري به اشاره وي صورت مي گيرد. اشاره وي عبارت از دست زدن به زمين يا بلند کردن دست است. ميوزيک به اثر تخنيک هاي رهنما نواخته ميشود و کاملاٌ مربوط به نوع اتن رهنما ميباشد. اتن از ۵ دقيقه الي ۳۰ دقيقه طول ميکشد. اتن وقتي خاتمه پيدا ميکند، که هيچ کسي در ميدان باقي نماند. اتن گرچه از نگاه ساختمان فزيکي دشوار است، مگر بازي کنان در عين اجراء ضعيف نميشوند. اين رقص در افغانستان بسيار مشهور است ودر خوشي هاي مانند عيد، نوروز، عروسي، سالگره وغيره اجراء ميشود.
انواع اتن:
اتن در هر منطقه نوعيت و حرکات مختلف همان منطقه را دارد. انواع مختلف اتن مشتمل بر کابلي، وردکي، لوگري، خوستي/پکتيايي، هراتي، کوچياني/کوچي، ختکي، پشيي (با سرني و توله) و نورستاني در افغانستان وجود دارد.
در ذيل ليست اتن هاي مشهور و شناخته شده افغانستان ارايه شده است. انواع مختلف اتن ها به قسم آميخته شده توسط افغان ها اجراء ميشود و اتن يک منطقه نسبت به منطقه ديگر برتري ندارد، زيرا هر يک آن نوعيت و حرکات خاصي خود را دارد.
اتن کابلي:
در اين رقص بازي کنان به ضرب هاي دهل بازي ميکنند. اين رقص معمول توسط زن ها و مرد ها اجراء ميشود، که مشتمل بر ۲- ۵ مرحله ميباشد که در اخير توسط چک زدن به داخل ميدان خاتمه مي يابد و بعد عين مرحله تکرار ميشود. سرين و بازو به شکل مرتب و موزون محرک ميشوند و بازي کن به طرف راست و چپ پس و پيش ميرود. البته در هنگام اجراء بند هاي دست نيز با حرکت منظم و محرک ميباشند و يک دست حرکات را به طرف بيرون حلقه اجراء ميکند بعد از دوران به طرف مرکز آورده و با دست ديگر يک چک ميزند. سرعت و زمان اجراي اين اتن مربوط به ميوزيک نواز ميباشد.
اتن وردکي:
اين اتن چک ندارد و مشتمل به حرکات تمام بدن، دواير و همچنان يک دستمال که هر دوره را شديد تر ميسازد، ميباشد. مرد ها در اين اتن معمولاٌ به بروت هاي پراگنده خود مفختر ميباشند. موهاي خود را چرپ نموده تا وزن آن در هنگام دور بيشتر شود. اجراي اين اتن معمولاٌ مربوط به ميوزيک نواز يا رهنما تيم ميباشد.
اتن لوگري:
اتن لوگري معمولاٌ از شرمندگي آنها و از وقفه هاي ميوزيک که در سطح محلي اجراء ميکند، معلوم ميشود. اتن آنها نيز علامت دور لوگري را دارد. دست هاي شان هميش بلند ميباشد و چک ميزنند با همان حرکت دور ميزنند و در هنگام دور به زودي چک ميزنند، در اخير به وسط ميدان دو يا يک چک ميزنند. معمول نيست که در اتن يک يا دو دور تماشا شود. اين اتن توسط زن ها و مرد ها و حتي پسران و دختران اجراء ميشود. مرد ها لونگي به سر دارند و هميش در اخير وقتي ضرب دهل سريع ميشود آنرا دور ميکند. اين اتن نيز به اشاره ميوزيک نواز پيش ميرود و يا هم بازي کننده ها ميوزيک را تغيير ميدهد.
اتن پکتياوال/خوستي:
اين اتن معمولاٌ ۵ الي ۷ مرحله يا بيشتر از آن دارد. در اين اتن سر بطرف راست و چپ حرکت ميکند، موها دراز به هوا ميپرند و با دور مکمل آنها به طرف مرکز مينشينند، اين اتن نظر به حرکت بازي کننده ها اجراء ميشود. نوع اجراء اتن بسيار دلچسپ است.
اتن کوچياني/کوچي:
اتن کوچياني به شکل عاميانه اتن کوچي است. اين اتن معمولاٌ توسط زن ها در هنگام خوشي ها (سالگره، نوروز، آمدن بهار وغيره) اجراء ميشود. مرد ها آنرا با مو هاي بسيار دراز تر، بروت هاي متحير و ريش هاي دراز اجراء ميکنند. معمولاٌ با دستمال اجراء ميشود و حرکات دوروي بسيار زياد دارد. اين اتن ۱۰ يا بيشتر مرحله دارد که مشتمل به نشستن بازي کنان به زانو ميباشد و سرهاي خود را موازي به ضرب دهل حرکت ميدهد. پيچيدگي يا عميق بودن آنها در ساحه وسيع اجراي بازي آنها ميباشد، که حتي به زمين هاي ديگر توسعه پيدا ميکند. اين اتن نيز نظر به حرکات بازي کننده ها اجراء ميشد.
اتن ختک:
اين اتن در زمان مغل ها بوجود آمد و آن قسمي بود که بازي کنان با خود اسلحه نيز داشتند. يک بازي کن ختک به مانند قهرمان با شوق و احساسات، اتن را اجراء ميکند. احساسات خود را به شکل فزيکي نشان ميدهند و ۲ الي ۳ شمشير که وزن آن يک و نيم کيلو گرام باشد، با خود در عين اجراء اتن دارد. اين اتن داراي ۵ مرحله است و مشتمل با حرکات شمشير ميباشد. اين اتن نيز نظر به حرکات بازي کنان اجراء ميشود.
اتن نورستاني:
اين اتن نسبتاٌ اتن جديد است و با آلات محلي نورستاني ها اجراء ميشود. اين اتن توسط زن ها و مرد ها اجراء ميشود. زن ها يا دست هاي خود را بلند ميگيرند ويا با ضرب دهل شانه به شانه ميشوند. نوعيت ديگر اين اتن که در مناطق سرحدي چترال اجراء ميشود، مشتمل بر اجراي عمل يک بازي در وسط ميباشد. اين اتن آهسته اجراء ميشود. و به شکل تدريجي در اخير دواير سريع ميشود و به چک ها و صدا هاي شوق بر انگيز حضار مزين ميشود. توجه بيشتر اين اتن در حرکات شانه و حرکات خوش آيند بند دست ميباشد.
در اخير به اميد اينکه معلومات جمع شده قابل توجه شما بوده باشد.
منابع مأخذ:
- د پښتو شفاهي ادبيات، نوشته غوټۍ خاورې، سال ۱۳۷۰
- مصاحبه معلوماتي استاد حبيب الله رفيع در مورد اتن ملي با راديو آزادي
- پيشکش ويژه “www.afghanvirtual.com” در مورد اتن
- با استفاده از سايت “www.google.com”
- نظريات افراد در مورد اتن
گردآورنده و مترجم: سيدعبدالله «ولي زي»
وروستۍ څرگندونې